przejdź do głównej treści strony
Czat - Bezpieczeństwo w sieci 2021

Cz@t
XV Dzień Ochrony Danych Osobowych
28 stycznia 2021 godz. 13.00

Czat-baner


Odpowiedzi na pytania, na które nie zdążylismy odpowiedzieć podczas czatu:

Pytanie: Podczas zajęć zdalnych dzieci robią zdjęcia sobie i nauczycielom, potem wrzucają do sieci robiąc złośliwe uwagi, czy to legalne, jakie są konsekwencje?

Odpowiedź: Takiego postępowania nie można uznać za legalne.Przed wykonaniem zdjęcia, dzieci powinny najpierw zapytać się swoich kolegów oraz nauczycieli, czy mogą zrobić takie zdjęcie (por. odpowiedzi na pytania: „Czy w szkole mogą mi robić zdjęcia i wrzucać na stronę?” oraz„Często wrzuca się zdjęcia swoje i innych do internetu czy to jest legalne?”). Tym bardziej za naruszenie prawa można potraktować publikacje takich zdjęć wraz ze złośliwymi uwagami i komentarzami na temat osób przedstawionych na tych zdjęciach. W zależności od tego, jakiego rodzaju są to komentarze i w jakim stopniu mogą wywołać negatywne skutki dla osoby, której ww. zdjęcie dotyczy, odpowiedzialność prawna może kształtować się następująco:

  1. odpowiedzialność przewidziana w art. 81 ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych, z tytułu bezprawnego rozpowszechniania wizerunku dziecka/nauczyciela bez jego zgody (por. odpowiedź na pytanie:„Czy w szkole mogą mi robić zdjęcia i wrzucać na stronę?”).
  2. odpowiedzialność cywilna z tytułu naruszenia dóbr osobistych dziecka/nauczyciela (art. 23 i 24 w zw. z art. 448 w zw. z art. 445 Kodeksu cywilnego). Zgodnie z tymi przepisami, nauczyciel/rodzic/opiekun prawny dziecka, którego dobra osobiste zostały naruszone (do katalogu takich dóbr należy m. in. wizerunek nauczyciela/dziecka) może żądać, żeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, żeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Z kolei w art. 448 Kodeksu cywilnego wskazano, że w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 § 3 stosuje się. [Przepis ten pozwala spadkobiercom poszkodowanej osoby dochodzić roszczenia o zadośćuczynienie, ale tylko wtedy, gdy to roszczenie zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego]. Niezależnie od wyżej poczynionych ustaleń, jeżeli w związku z ww. działaniem dziecko/nauczyciel poniósł szkodę majątkową w rozumieniu Kodeksu cywilnego, to będzie mu przysługiwało dodatkowo roszczenie odszkodowawcze mające na celu rekompensatę szkody majątkowej. Osobą ponoszącą odpowiedzialność za ww. działania będzie małoletni sprawca, jeżeli ukończył 13 lat (art. 426 Kodeksu cywilnego), chyba że zostanie udowodniony brak rozeznania po jego stronie, co może umożliwić obciążenie jego rodziców lub opiekunów odpowiedzialnością za jego czyny na podstawie art. 427 Kodeksu cywilnego.
  3. W tym kontekście warto również wspomnieć, że nauczycielowi jako funkcjonariuszowi publicznemu, na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy - Karta Nauczyciela, przysługuje ochrona przewidziana przez polskie prawo karne, a zwłaszcza wobec działań polegających na obrażaniu go czy też udostępnianiu jego wizerunku celem ośmieszenia go. We wspomnianym art. 63 ust. 1 ustawy - Karta Nauczyciela wskazano, że nauczyciel, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny. W związku z tym, dziecko dopuszczające się ww. działań może ponosić odpowiedzialność karną przewidzianą w
    • art. 212 § 1 i 2 Kodeksu karnego (zniesławienie), w ramach której przewiduje się karę grzywny albo karze ograniczenia wolności. Za zniesławienie uważa się czyn polegający na pomówieniu innej osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, także za pomocą środków masowego komunikowania (wówczas sankcją może być kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do roku);
    • art. 216 § 1 i 2 Kodeksu karnego (zniewaga), zgodnie z którym kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego powyżej za pomocą środków masowego komunikowania podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku;
    • art. 226 § 1 Kodeksu karnego (znieważenie funkcjonariusza publicznego), zgodnie z którym kto znieważa funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
    Granicą ponoszenia odpowiedzialności karnej jest 17 lat, w związku z czym uczeń, nieletni w wieku poniżej 17 lat, zgodnie z art. 10 § 1 Kodeksu karnego, nie będzie mógł odpowiadać za działania, które można zaliczyć do wymienionych w punktach a-c przestępstw. Jednakże, nie oznacza to, że pozostaje on bezkarny. Zastosowanie będzie miała ustawa z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich, która przewiduje odpowiednie środki mające na celu zapobieganie demoralizacji nieletnich. Wobec nieletniego Sąd Rodzinny może orzec m.in. realizację określonych prac, obowiązek naprawienia szkody czy też nadzór kuratora. Nadto wskazać należy, że koszty takiego postępowania obciążają rodziców ucznia.
  4. z punktu widzenia sytemu ochrony danych osobowych, przewidziana jest również odpowiedzialność karna wynikająca z treści art. 107 ustawy z dnia 10 maja 2018 roku o ochronie danych osobowych, z tytułu niezgodnego z prawem przetwarzania danych osobowych, także gdy takie przetwarzanie nie jest dopuszczalne, za które grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2 bądź lat 3 (w przypadku, gdy dany czyn dotyczy „danych wrażliwych”, tj. danych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub światopoglądowe, przynależność do związków zawodowych, danych genetycznych, danych biometrycznych przetwarzanych w celu jednoznacznego zidentyfikowania osoby fizycznej, danych dotyczących zdrowia, seksualności lub orientacji seksualnej).

Na koniec warto również wspomnieć, że zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, I Wydział Cywilny, z dnia 26 lutego 2019 r., I ACa 537/18, nauczyciela można nagrywać tylko wtedy, jeżeli istnieją uzasadnione podejrzenia, że krzywdzi dzieci, a nagrania upublicznić tylko w zakresie koniecznym i niezbędnym do ochrony interesu społecznego.

Pytanie: Czy w szkole mogą mi robić zdjęcia i wrzucać na stronę?

Odpowiedź: Placówka oświatowa jest uprawniona do wykonywania zdjęć dot. wydarzeń, które mają miejsce w jej siedzibie lub poza nią, a które bezpośrednio bądź pośrednio związane są z jej działalnością, np. w celach informowania o organizowanych wydarzeniach.

Jednakże wykonywanie, a następnie publikowanie wykonanych zdjęć oraz innych materiałów z udziałem rodziców/opiekunów prawnych/uczniów/pracowników (a konkretnie z widocznym ich wizerunkiem), może odbywać się wyłącznie po spełnieniu wymogów, określonych w RODO oraz w art. 81 ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Zgodnie z art. 4 pkt 1 RODO, wizerunek stanowi daną osobową, a więc informację o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej.Ponadto, na podstawie art. 4 pkt 14 RODO wizerunek zaliczany jest do danych biometrycznych, a te z kolei stanowią dane osobowe szczególnych kategorii (tzw. „dane wrażliwe”). Zgodnie z art. 9 ust. 1 RODO, jest to rodzaj danych osobowych, które co do zasady nie powinny być przetwarzane, przez co rozumie się również ich publikację w Internecie. Od ww. zasady istnieją wyjątki, do których należą m. in. sytuacje, w których:

  1. osoba, której dane dotyczą, wyraziła wyraźną zgodę na przetwarzanie tych danych osobowych w jednym lub kilku konkretnych celach;
  2. przetwarzanie dotyczy danych osobowych w sposób oczywisty [wcześniej] upublicznionych przez osobę, której dane dotyczą.

Innymi słowy, mając na uwadze postanowienia RODO, wykonywanie, a następnie publikowanie zdjęć oraz innych materiałów z uwidocznionym wizerunkiem rodziców/opiekunów prawnych/uczniów/pracowników, jest dozwolone wyłącznie, gdy wspomniane osoby, do których należy wizerunek, wyrażą zgodę na podjęcie takich działań (szerzej na ten temat poniżej) bądź w przypadku, kiedy zdjęcia lub inne materiały z widocznym wizerunkiem rodziców/opiekunów prawnych/uczniów/pracowników zostały już wcześniej upublicznione. W tym ostatnim przypadku uzyskiwanie zgody na publikację wizerunku od ww. osób nie jest konieczne.

Podobnie ta kwestia została uregulowana w art. 81 ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z tym przepisem, rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej, co dla placówki oświatowej jest równoznaczne z obowiązkiem pobrania od rodzica/opiekuna prawnego/ucznia/pracownika zgody na utrwalenie i wykorzystanie wizerunku. Formularz takiej zgody powinien być przedłożony rodzicom/opiekunom prawnym/uczniom przez placówkę wraz z rozpoczęciem uczęszczania dziecka/ucznia do placówki, a w przypadku pracowników – wraz z rozpoczęciem pracy w danej placówce. Rodzice/opiekunowie prawni/uczniowie/pracownicy mają możliwość wyrażenia bądź niewyrażenia ww. zgody na zasadzie dobrowolności. Jeżeli zgoda na utrwalenie i wykorzystanie wizerunku nie zostanie przez ww. osoby wyrażona bądź zostanie wycofana w późniejszym czasie, placówka nie ma podstaw prawnych do tego, aby wykonywać i publikować na stronie internetowej zdjęć lub innych materiałów z udziałem rodziców/opiekunów prawnych/uczniów/pracowników.

Od przedstawionej wyżej zasady istnieją jednak wyjątki, zgodnie z którymi nie jest konieczne pozyskiwanie przez placówkę zgody na przetwarzanie wizerunku w sytuacji, gdy:

  1. osoba przedstawiona na zdjęciu nie może być głównym tematem fotografii, musi pojawić się na niej niejako „przy okazji”, jako element uboczny;
  2. dana osoba musi być elementem danego zdjęcia, szczegółem – zgromadzenia, krajobrazu, publicznej imprezy (wyliczenie jest przykładowe, może to być również wycieczka, impreza, uroczystość itd.);
  3. zdjęcie nie powinno być zdjęciem pozowanym (pozowanie niejako oznaczałoby, że dana osoba jest jednak istotnym elementem zdjęcia. Dopuszczalne jest jednak publikowanie zdjęć klasowych).

W tym kontekście podkreślenia wymaga również to, że publikacji nie powinny podlegać zdjęcia lub inne materiały, które w subiektywnym odczuciu pracownika placówki, mogą naruszać prawo do prywatności danej osoby lub w jakikolwiek sposób uwłaczać osobie widocznej na zdjęciu lub innym materiale.